Pączek Antoni Władysław, pseud. i krypt. A. P, H. L., K. L. N., P. K., W. A. P., Młot, A. Szański, Władysław (1890–1952), działacz socjalistyczny i związkowy, poseł na Sejm RP, prezydent m. Lublina, wiceprezydent m. Łodzi, publicysta. Ur. 13 VI w Sielcach (obecnie dzielnica Sosnowca), był jednym z dziesięciorga dzieci Antoniego, felczera w fabryce «W. Fitzner i K. Gamper», i Aleksandry z domu Żwadło. Ukończył 6-oddziałową szkołę fabryczną, ale dalszą naukę uniemożliwiły mu trudne warunki materialne. Już w r. 1902 P. rozpoczął pracę w biurze fabryki «Fitzner i Gamper», skąd zwolniono go po dwóch latach za kolportowanie wśród robotników nielegalnych wydawnictw Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), której członkiem był od r. 1904. W l. 1905–12 pracował ponownie w biurze «Fitznera i Gampera». Ukończył w tym czasie korespondencyjny roczny kurs buchalterii. Działał nadal w PPS, a po rozłamie (w listopadzie 1906) – w PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Przez pewien czas był też członkiem Organizacji Bojowej. W r. 1909 był na krótko aresztowany, a w r. 1910 wstąpił do Związku Strzeleckiego. W okresie 1912–13 służył w 129 Besarabskim p. piechoty, następnie wyjechał do Krakowa, gdzie pracował jako technik-elektryk. W r. 1913 ukończył kurs instruktorski Związku Strzeleckiego w Stróży. Od sierpnia 1914 służył w 1 p. piechoty Legionów w stopniu sierżanta. Podczas kryzysu przysięgowego w lipcu 1917 osadzony w obozie w Szczypiornie, zbiegł po jednym dniu i wyjechał do Ostrowca Świętokrzyskiego. Był tam sekretarzem klasowego związku zawodowego metalowców, sekretarzem Rady Związków Zawodowych i członkiem zarządu Robotniczej Spółdzielni Spożywców. Zyskał popularność śmiałym przemówieniem w czasie obchodów trzeciej rocznicy wkroczenia Legionów do Królestwa 6 VIII 1917. Uczestniczył w rozbrajaniu Niemców 30 X 1918, a w kilka dni później został mianowany komendantem Milicji Ludowej w Ostrowcu. Był wówczas także krótko radnym miejskim i ławnikiem Sądu Okręgowego, zaś od r. 1918 przez niemal 10 lat przewodniczącym Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Ostrowcu.

W styczniu 1919 P. został wybrany na posła do Sejmu Ustawodawczego RP z listy PPS w okręgu wyborczym nr 24 (Sandomierz–Opatów–Iłża). Działał w Komisjach: Odbudowy Kraju, Robót Publicznych i Skarbowo-Budżetowej. W czasie wojny polsko-radzieckiej w r. 1920 jako emisariusz Związku Obrony Ojczyzny uczestniczył w akcjach dywersyjnych w rejonie Zamościa. Ponownie wybrano go na posła w listopadzie 1922 i w marcu 1928 w okręgu wyborczym nr 23 (Iłża–Kozienice–Opatów). W kadencji 1922–7 był sekretarzem i skarbnikiem Związku Parlamentarnego Polskich Socjalistów i sekretarzem Komisji Budżetowej. W czerwcu 1926 interweniował u premiera Kazimierza Bartla w sprawie akcji policji przeciwko strajkującym robotnikom w Ostrowcu, a jego artykuł w „Robotniku” (nr 161) Tragedia robotników ostrowieckich został skonfiskowany. Pełnił P. także w tym czasie funkcję sekretarza Komisji Kontroli Długów Państwowych (od r. 1922), a od grudnia 1926 był członkiem Komisji Opiniodawczej przy prezesie Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów (tzw. Komisji Pracy). W r. 1927 wchodził w skład polskiej delegacji parlamentarnej do Francji. W wyniku zwycięskich dla PPS wyborów do Rady Miejskiej w Lublinie (19 VI 1927), w lipcu t. r. P. został prezydentem m. Lublina. Na stanowisku tym położył znaczne zasługi dla rozwoju miasta: m. in. był naczelnym kierownikiem budowy elektrowni, inicjatorem zmotoryzowania straży ogniowej i wprowadzenia komunikacji autobusowej. Na IX Zjeździe Związku Miast Polskich (22–23 X 1927) wybrany na członka Zarządu, pozostawał w jego składzie do r. 1929.

W r. 1928 poparł rozłam dokonany w PPS przez propiłsudczykowską grupę Rajmunda Jaworowskiego i 7 XI t. r. zgłosił akces do nowo powstałej PPS dawnej Frakcji Rewolucyjnej (PPS-d. Fr. Rew.), w związku z czym klub radnych PPS w styczniu 1929 spowodował usunięcie P-a ze stanowiska prezydenta m. Lublina. Wkrótce objął funkcję przewodniczącego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS-d. Fr. Rew. w Ostrowcu i wszedł do jej Centralnego Komitetu Robotniczego. W listopadzie 1930 został jeszcze raz wybrany na posła do Sejmu z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) w okręgu wyborczym nr 42 (Chrzanów–Oświęcim–Podgórze–Olkusz–Miechów). Z listy BBWR kandydował bez zgody kierownictwa PPS-d. Fr. Rew. i wkrótce (w styczniu 1931) zgłosił wystąpienie z tej partii. W Sejmie pełnił przez pewien czas funkcję sekretarza Grupy Robotniczej przy Klubie Parlamentarnym BBWR. W kadencji 1930–5 r. był zastępcą przewodniczącego Komisji Budżetowej. Jednocześnie wchodził w skład Państwowej Rady Statystycznej i Komisji Rewizyjnej Związku Kas Chorych. W tym okresie działał głównie na terenie związkowym. Na IV Kongresie Centrali Zjednoczenia Klasowych Związków Zawodowych (CZKZZ, 30 V – 1 VI 1929 w Warszawie) został wybrany na wiceprezesa. Od grudnia 1930 P. krytykował skrajne koncepcje R. Jaworowskiego. Ponownie został P. wiceprezesem na V Kongresie CZKZZ (21–22 III 1931 w Warszawie), na którym referował sprawę zjednoczenia ruchu zawodowego. Na I Kongresie nowej centrali związkowej – Związku Związków Zawodowych (ZZZ) w dn. 25 V 1931 w Warszawie wybrano P-ka na wiceprezesa. Na II Kongresie (7 I 1934 w Warszawie) wszedł w skład Centralnego Wydziału Zawodowego ZZZ tylko jako członek. Zasiadał także we władzach kilku związków zawodowych, podporządkowanych tej centrali: w l. 1931–4 był prezesem Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Chemicznego i Pokrewnych w RP, w l. 1933–4 wiceprezesem Związku Zawodowego Pracowników Samorządowych i Instytucji Użyteczności Publicznej w Polsce, a w l. 1934–7 prezesem Związku Pracowników Ubezpieczeń Społecznych. Jednocześnie był wiceprezesem utworzonego jesienią 1930 Robotniczego Instytutu Oświaty i Kultury im. Stefana Żeromskiego. Od połowy 1931 r. wchodził także w skład nowo powołanego przez ZZZ Komitetu Wydawniczego i przez dłuższy czas był członkiem redakcji organu ZZZ „Front Robotniczy”.

P. odsunął się od działalności w kierownictwie ZZZ, kiedy – mianowany przez ministra spraw wewnętrznych – 11 X 1937 objął stanowisko jednego z trzech wiceprezydentów m. Łodzi; pozostawał nim do początku 1939 r. Podlegały mu wydziały: oświaty i kultury, opieki społecznej i zdrowia publicznego. Ponadto stał na czele Rady Nadzorczej Gazowni, Miejskiej Komisji Teatralnej i Komisji Emerytalnej oraz wchodził w skład m. in. Rady Szkolnej, Komitetu Budowy Domu Matki i Dziecka, Komitetu Pomocy Zimowej. Od jesieni 1937 kierował przygotowaniami do otwarcia Muzeum Pamiątek po I Marszałku Polski J. Piłsudskim (w lokalu dawnej konspiracyjnej redakcji „Robotnika”) i przemawiał na tej uroczystości 11 XI 1938.

P. był świetnym mówcą i płodnym publicystą. Poza wieloma artykułami, ogłoszonymi m. in. w „Robotniku”, „Froncie Robotniczym”, „Naprzodzie”, „Pobudce” i „Kolejarzu Związkowcu”, opublikował broszury: Co robili socjaliści w Sejmie (W. 1922, pod krypt. W. A. P.), Jakie są w Polsce podatki i kto je płaci? (W. <1923>), Naprawa skarbu Rzeczypospolitej (W. 1924), Położenie gospodarcze Polski (W. 1925), Moje rządy w Lublinie (L. <1929>), Czy rządy obecne unikają kontroli? (Wyd. 2. uzupełnione W. <1930>), Polska rzeczywistość teatralna i łódzka (zarysy fragmentów) (dod. do „Dzien. Zarządu Miejskiego w Ł.” 1938 nr 5).

Okres okupacji niemieckiej spędził P. w Warszawie. Od maja 1941 do sierpnia 1944 był pracownikiem i członkiem zarządu spółdzielni «Ostoja» (przy ul. Rejtana 16), zajmującej się głównie rozdziałem kontyngentowych artykułów mydlarskich. Jednocześnie od pierwszych miesięcy okupacji włączył się do działalności konspiracyjnej. Był jednym z czołowych działaczy sanacyjnej organizacji Obóz Polski Walczącej (OPW). Posługiwał się wtedy pseud. Młot. Reprezentował organizację w czasie pertraktacji z innymi ugrupowaniami konspiracyjnymi, współredagował m. in. pisma „Państwo Polskie” i „Robotnik Polski”, a we własnym domu zorganizował archiwum nielegalnych wydawnictw, które następnie uległo zniszczeniu. Był współautorem pod pseud. A. Szański (obok Wacława Lipińskiego – pseud. W. Gel) pracy Wojna polsko-niemiecka. Kampania wrześniowa w Polsce w r. 1939 (W. 1941, 1943). Napisał także kilka broszur ogłoszonych anonimowo przez OPW w Warszawie w l. 1942–4: Hitleryzm czy Niemcy?, Mobilizacja sił wewnętrznych Polski do września 1939 roku, Polska–Rosja, Rozwój sił zbrojnych w Polsce, Socjalizm i komunizm a interesy robotnicze, Tężyzna narodu polskiego na przykładach, Wojna motorów. Autorstwo wyżej wymienionych broszur konspiracyjnych było dotychczas nieznane. Zatrzymany przez Niemców 22 VIII 1944, P. został wywieziony do Pruszkowa, potem do obozu koncentracyjnego w Mauthausen, a następnie do pracy w fabryce samochodów Steyr.

Po uwolnieniu przez oddziały amerykańskie został P. prezesem miejscowego Komitetu Polskiego, współorganizował powrót więźniów i w czerwcu 1945 przybył do kraju. Od września t. r. był dyrektorem Państwowego Uzdrowiska – Kudowa Zdrój (jednocześnie wchodził w skład Rady Miejskiej), a od kwietnia 1948 – naczelnikiem wydziału w Dyrekcji Przedsiębiorstwa Państwowego «Polskie Uzdrowiska» w Warszawie. Zwolniony 1 VII 1951, nie zdołał już P. otrzymać pracy. Zmarł 30 I 1952 w Warszawie. Był odznaczony m. in. Krzyżem I Brygady, Krzyżem Walecznych z Okuciem (1922), Krzyżem Niepodległości z Mieczami (1932) i dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1938, 1948).

W małżeństwie z Józefą z Majewskich (1899–1971) P. miał dwie córki: Halinę, zamężną Wolską (ur. 1920), pracownika umysłowego, Kalinę, zamężną Pniewską (ur. 1924), mgra chemii.

Starszy brat P-a Stanisław (1886–1944), tokarz, który za działalność w PPS był w r. 1908 zesłany do guberni wołogodzkiej, został zamordowany w czasie powstania warszawskiego. Młodszy brat Szymon (1897–1915), żołnierz 4 p. piechoty Legionów Polskich, zginął w bitwie pod Jastkowem.

Mościcki–Dzwonkowski, Parlament RP 1919–27, s. 276 (tu błędna data ur.: 13 III); Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7 s. 209 (fot.), 211, 464, 467, 471, 472; ciż, Sejm i Senat 1928–33, s. 56 (fot.), 57, 212; Rzepecki, Sejm 1919, s. 159 (fot.), 161, 275, 278, 279, 287; Samorząd miasta Łodzi w latach 1933–1937, Ł. 1938 s. 6; – Ajzner S., Związek Związków Zawodowych 1931–1939, W. 1979; Dzieje Lublina, L. 1975 II; Czubiński A., Centrolew, P. 1963; Hass L., Organizacje zawodowe w Polsce 1918–1939, W. 1963; Kieszczyński L., Kronika ruchu zawodowego w Polsce 1808–1939, W. 1972; Szlakiem wielkości, Ł. 1939 passim; Tymieniecka A., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w latach 1924–1928, W. 1969; – Bień A., W podziemiach Zagłębia, Płocka i Włocławka 1912–1914–1918, [Dąbrowa Górnicza] 1930 s. 8, 52; Skład osobowy Sejmu RP w dniu 1 marca 1931, W. 1931 s. 27, 55; Skład osobowy Sejmu RP w dniu 25 stycznia 1935 r., W. 1935 s. 16, 23, 33, 39; Spraw. Stenogr. Sejmu, 1919–35; – „Front Robotn.” 1935 nr 36 s. 3; „Przedświt” 1931 nr 28 s. 1; – Materiały i informacje rodziny.

Andrzej K. Kunert